Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms n. acq. lat. 3244, f. 21r (detail)

Meester van Juvenal des Ursins

Frans boekverluchter uit het Loiregebied, werkzaam in de 2e helft van de 15e eeuw. Ontleent zijn naam aan een Mare-historiarum handschrift dat in de jaren 1447-1455 werd verlucht voor Guillaume Joevenel (Juvenal) des Ursins, kanselier van Frankrijk. Heeft samen met Barthélemy van Eyck een Théséide van Boccaccio verlucht. Zijn werk vertoont een diepgaande Vlaamse invloed, mogelijk te verklaren door de aanwezigheid van Vlaamse manuscripten. Hij kende ook het werk van de Meester van Flémalle en Rogier van der Weyden. 

De Juvenal-meester wordt tegenwoordig soms geïdentificeerd als André d’Ypres, een kunstenaar die volgens de archieven tussen 1435 en 1444 in Amiens werkzaam was. Ook Coppin Delf, eveneens een schilder in dienst van koning René d’Anjou, wordt wel gelijkgesteld met de Juvenal-meester.

Beide opvattingen zijn omstreden. De vroegere gelijkstelling met Jean Fouquet is in ieder geval onjuist. Deze gelijkstelling was een uitvloeisel van het toerekenen door Durrieu 1904, van een achttal manuscripten, waaronder de Brusselse Frontin (Brussel, Koninklijke Bibliotheek, ms. 10475), aan de jeugdjaren van Jean Fouquet. Als verluchters van dit handschrift worden thans genoemd de Meester van Juvenal des Ursins dan wel de Meester van de Geneefse Boccaccio. Porcher in Parijs 1955 integreert overigens het werk van laatstgenoemde meester in dat van eerstgenoemde. 

De plaats(en) waar de Juvenal Meester werkzaam was, is eveneens aan discussie onderhevig: genoemd worden Nantes, Angers, Saumur en Tours. Aangezien voorts sprake is van meerdere handen die onder de groep: Meester van Juvenal des Ursins vallen en gelet op de verschillende tekstuele modellen die werden gebruikt bij de vervaardiging van getijdenboeken, kan gevoegelijk worden aangenomen dat de stijl van deze meester in verschillende centra werd beoefend. 

De Meester van Juvenal des Ursins werkte vaak samen met de Meester van de Geneefse Boccaccio en de Meester van Boethius. Volgens Avril 1993, p. 110 is mogelijk zelfs sprake van onderlinge familiebanden. Dit driemanschap treffen we niet alleen aan in het een Mare-historiarum handschrift, maar ook in een getijdenboek thans in Parijs, Bibliothèque Nationale, ms. Rothschild 2530. Daar waar echter de Meester van Juvenal des Ursins in het een Mare-historiarum handschrift de hoofdverluchter was, hebben zijn beide jongere collega’s in bedoeld getijdenboek de macht overgenomen en blijken zij het merendeel van de belangrijke miniaturen geschilderd te hebben.

Andere meesters behorende tot de Groep Juvenal betreffen de Eerste Meester van het Getijdenboek van Oxford, Bodleian Library, ms. add. A185 en de Tweede Meester van het Getijdenboek van Oxford, Bodleian Library, ms. add. A185. Het Londense getijdenboek (British Library, ms add 28785) vormt het mooiste onder de grotere getijdenboeken van de hand van de Meester van Juvenal des Ursins. Hij bereikt hier zijn volwassen late stijl. De toeschrijving van een van haar belangrijkste miniaturen, de Triniteit op folio 58, is echter omstreden (zie catalogus). Al in de oudere literatuur (Pächt 1941, p. 88) werd deze voorstelling in verband gebracht met de gelijknamige paneelschildering van Robert Campin (Meester van Flémalle), thans bewaard in Frankfurt, Städelsches Kunstinstitut. König 1982, p. 171 noemt het waarschijnlijk dat de kennis van deze kompositie is terug te voeren op de aanwezigheid van de Meester van het Nanteser Missaal, een paneelschilder uit de school van de Meester van Flémalle.

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms n. acq. lat. 3244, f. 23r: Kruisiging (detail)

Catalogus

Albi, Rochegude

Ms 104 Jacques de Cessoles, Le Livre des échecs (vert. door Jean de Vignay), ca 1460

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 287

Cambridge, Fitzwilliam Museum

Ms 39-1950 zogenoemde Getijdenboek van Louis d’Anjou, Frankrijk, ca 1435-1440

literatuur:

  • Thompson 1907-1918, vol. V, pls. LIII-LV
  • Pächt 1941 (1), p. 87 als “jeunesse de Fouquet”
  • Wormald & Giles 1966, nr. 76
  • König 1982, p. 154-5

Cambridge (Mass), Harvard University, Houghton Library

Ms Richardson 38 Vergilius, Opera, Loire regio, ca 1465-1470 verluchting door de Meester van Coëtivy en de Meester van Juvenal des Ursins

literatuur:

  • Cambridge 1983, nr. 12

Chateauroux, Bibliothèque municipale

Ms 5 Grandes Chroniques de France, ca 1450, verluchting in stijl van de Meester van Juvenal des Ursins

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 288

Dijon, Bibliothèque

Ms 527 Roman du Graal, ca 1460

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 286

Le Mans, Bibliothèque municipale

Ms 223 missaal, Nantes, ca 1445 in de oudere literatuur aangemerkt als werk van de Meester van Juvenal des Ursins, thans als werk van een vijftal verluchters, w.o. Meester van de Geneefse Boccaccio, zie verder aldaar

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 278
  • König 1982, p. 253

Londen, British Library

Ms add 28785 getijdenboek, Nantes, ca 1450 verluchting door Meester van Juvenal des Ursins; toeschrijving f. 58: triniteit is omstreden

literatuur:

  • König 1982, p. 168-172, 196 e.v. als Meester van Juvenal des Ursins
  • Sterling 1990, p. 91 als Meester van Juvenal des Ursins
  • Schaefer 1994, p. 306 als Jean Fouquet

Londen, Sotheby’s

Catalogus 20 juni 1995, lot 111 getijdenboek, Angers of Nantes, ca 1450

literatuur:

  • Sotheby’s 20 juni 1995, lot 111

Catalogus Sotheby’s 6 juli 2000 (Ritman 1), lot 27 getijdenboek, Nantes, ca 1455-60

literatuur:

  • Christie’s 7 december 1988, lot 24
  • König 1989 (1), nr. 65
  • Sotheby’s 6 juli 2000 (Ritman 1), lot 27

New York, Pierpont Morgan Library

Ms M 199 getijdenboek, Angers of Tours?, ca 1460

literatuur:

Ms M 248 getijdenboek, ca 1465 en 1470, verluchting begonnen door volgeling van de Meester van Juvenal des Ursins, voltooid door Jean Colombe en werkplaats

literatuur:

  • Plummer 1982, nr. 54
  • Avril & Reynaud 1993, p. 284 nr. 12
  • Wieck 1997, nr. 94

New York, Public Library

Ms Spencer 34 Livre du Petit Artus, ca 1470 volgeling van de Meester van Juvenal des Ursins

literatuur:

  • Plummer 1982, nr. 47

Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal

Ms 436 getijdenboek, ca 1450

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 280

Ms 2695 Honoré Bonet, L’Arbre des batailles, 1450 zelfde verluchter als Chateauroux

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 289

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms fr 15455 compilation d’histoire ancienne, ca 1450

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 276

Ms fr 19153 Guillaume de Lorris et Jean de Meung, Le Roman de la Rose, ca 1460

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 285
  • Avril & Reynaud 1993, nr. 60

Ms lat 1405 zogeheten gebedenboek van Marie Stuart, koningin van Schotland, ca 1450

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 277
  • König 1982, p. 253 als: Nantes, ca 1450 door Meester van de Geneefse Boccaccio

Ms lat 1417 getijdenboek, ca 1448-1470 1e deel door verluchter uit omgeving van Jean Fouquet, 2e deel door verluchter uit omgeving van de Meester van Juvenal des Ursins

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 256
  • Avril & Reynaud 1993, p. 334

Ms lat 1577A Charles VII, Ordonnances, Nantes ( ?), 1457

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 284
  • König 1982, p. 253

Ms lat 1630 Origène, Homélies, ca 1450

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 283

Ms lat 4915 Giovanni Colonna, Mare historiarum, ca 1447-1455 minimaal 11 handen, waaronder Meester van Juvenal des Ursins, Meester van de Geneefse Boccaccio, Meester van Boethius, en, voor wat betreft enige kleine miniaturen uit het 1e deel, de Meester van Adelaide van Savoyen

literatuur:

  • Durrieu 1904 (1), p. 111-119
  • Parijs 1904, nr. 108
  • Parijs 1907, nr. 48
  • Blum & Lauer 1930, pl. 13
  • Parijs 1955, nr. 275
  • König 1982, p. 27-41, 213-220
  • Sterling 1990, nr. 5
  • Parijs 1991, nr. 15
  • Avril & Reynaud 1993, nr. 54
  • Walther 2001, p. 312-3

Ms n. acq. lat 3211 getijdenboek, Angers, ca 1450 Jean Fouquet: p. 241 Sint Franciscus ontvangt de stigmata; Meester van Juvenal des Ursins: o.a. p. 35 Annunciatie, 334 graflegging; Meester van Smith-Lesouëf 30: o.a. p. 224 Sint Christoffel

literatuur:

  • Avril & Reynaud 1993, nr. 67
  • Schaefer 1994, p. 72-76, 84, 306
  • Clancy 1998, p. 112
  • Parijs 2003, nr. 20
  • Avril 2021

Ms n. acq. lat 3244 getijdenboek, Parijs, ca 1440-1460 Meester van Juvenal des Ursins: 28 grote miniaturen, 37 kleine miniaturen, met uitzondering van: Jean Fouquet: f 263v, 270v

literatuur:

  • Avril 2014

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms n. acq. lat. 3244, f. 103v: presentatie in de tempel (detail)

Ms Rothschild 2530 Nantes of Angers, ca 1455 verluchting door Meester van Juvenal des Ursins, Meester van de Geneefse Boccaccio, Meester van Boethius

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 279
  • König 1982, p. 253
  • Avril & Reynaud 1993, nr. 57

Ms Rothschild 2534 getijdenboek, ca 1440-1450 en ca 1460 verluchting door de Meester van Adelaide van Savoyen, de Meester van Marguerite d’Orléans en Meester van de Münchener Legenda aurea lit: Parijs 1955, nr. 282, daar ten onrechte echter aangeduid als werk van o.a. de Meester van Juvenal des Ursins i.p.v. de Meester van Adelaide van Savoyen

zie verder onder laatstgenoemde meester

Poitiers, Bibliothèque municipale

Ms 41 Livre de prières de Jeanne de Laval, tussen 1454 en 1480

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 290

Sint Petersburg, Russische Nationale Bibliotheek

Ms fr. O.v. XIV, 1 Gervais du Bus, Le Roman de Fauvel, ca 1450

literatuur:

  • König 1982, p. 253 daar als Angers, ca 1460/70 door de Meester van de Geneefse Boccaccio
  • Woronowa-Sterligow 1996, p. 158-9

Tours, Bibliothèque municipale

Ms 1850 Orose, Histoire universelle, ca 1450

literatuur:

  • Parijs 1955, nr. 281
  • König 1982, p. 253 als Nantes, ca 1450 door Meester van de Geneefse Boccaccio

Wenen, österreichische Nationalbibliothek

Cod 2580 Petrus de Crescentiis, Ruralium commodorum libri XII (in anonieme Franse vert.), Loire-gebied, ca 1470 werkplaats van de Meester van Juvenal des Ursins; het handschrift is een copie van Chantilly, Musée Condé, waarvan de verluchting thans wordt toegeschreven aan de Meester van de Geneefse Boccaccio

literatuur:

  • Pächt-Thoss 1974, p. 55-57, fig 92-99
  • Wenen 1978, nr. 36
  • Mazal 1986, afb. 40-41

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms n. acq. lat. 3244, f. 256r: kruisdraging (detail)

Literatuur

  1. Durrieu 1904 (1), p. 111-119
  2. Parijs 1904, nr. 108
  3. Parijs 1907, nr. 48
  4. Thompson 1907-1918, vol. V, pls. LIII-LV
  5. Blum & Lauer 1930, pl. 13
  6. Pächt 1941 (1), p. 87
  7. Parijs 1955, p. 118, 119, nrs. 256, 274-290
  8. Wormald & Giles 1966, nr. 76
  9. Pächt-Thoss 1974, p. 32-37, p. 55-57, fig 92-99
  10. Wenen 1978, nr. 36
  11. Plummer 1982, nrs. 43, 47, 54
  12. König 1982
  13. Cambridge 1983, nr. 12
  14. Mazal 1986, afb. 40-41
  15. Christie’s 7 december 1988, lot 24
  16. König 1989 (1), nr. 65
  17. Sterling 1990, nr. 5, p. 91
  18. Parijs 1991, nr. 15
  19. Avril & Reynaud 1993, p. 105, 109-110, nrs. 54, 56, 57, 60, 67
  20. Schaefer 1994, p. 72-76, 84, 284, 306, nr. 12, p. 334
  21. Sotheby’s 20 juni 1995, lot 111
  22. Woronowa-Sterligow 1996, p. 158-159
  23. Wieck 1997, nr. 94
  24. Clancy 1998, p. 112
  25. Smeyers 1998, p. 202, 268
  26. Sotheby’s 6 juli 2000 (Ritman 1), lot 27
  27. Walther 2001, p. 312-3, 477
  28. Parijs 2003, nr. 20
  29. Avril 2014
  30. Avril 2021