Meester van het Franciscaner Breviarium
Italiaans boekverluchter, werkzaam in Bologna tussen ca. 1440 en 1460. Ontleent zijn naam aan een tweedelig breviarium bestemd voor Franciscaner gebruik, thans bewaard in Bologna, Bib. Universitaire, Ms. 337, en waarschijnlijk geschreven rond 1446.
Zijn werk komen we ook tegen in een aantal andere handschriften, waaronder een schitterend graduaal volledig verlucht in zijn stijl (Ithaca, New York, Cornell University Library, Ms. B 50), een breviarium (Parma, Bib. Palatina, Ms. 6) en een psalter (Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana, ms. Barb. lat. 585), alsmede in een groot aantal fragmenten uit koorboeken (zoals Berlijn, Kupferstichkab., nrs. 1234 en 6694; Venetië, Fond. Cini, nrs. 2172 en 2207; Parijs, Mus. Marmottan, nr. 27).
Het Vaticaanse Psalter werd in opdracht gegeven door kardinaal Ioannes Bessarion, pauselijke legaat voor Bologna van 1450 tot 1455, en vormt waarschijnlijk onderdeel van een grote serie koorboeken die hij in opdracht gaf gedurende zijn residentie in Emilia. Deze uit minimaal twintig volumes in groot formaat bestaande serie was het werk van meerdere artiesten en werd ter beschikking gesteld aan het klooster van S. Maria Annunziata in Cesena na haar stichting in 1458.
De bijdrage van de Meester van het Franciscaner Breviarium aan deze serie is geïdentificeerd in twee bewaard gebleven antifonaria (Cesena, Bib. Malatestiana, ms Bessarion 3; en (voorheen) Amsterdam, veiling Mensing–Muller, 5 April 1935, lot 19) en in losse bladen afkomstig uit ontbonden antifonaria (Venetië, Fond. Cini, nrs. 22096–7).
Een zevental volumes van dit majestueuze werk is bewaard gebleven in Cesena, Biblioteca Malatestiana, ms. Bessarion 1-7, hoofdverluchters van deze volumes en de verspreid over de wereld bewaard gebleven losse bladen zijn Franco dei Russi en de Derde Bessarion Meester, waarbij ook werk is verricht door de Tweede Meester van het Antifonarium M van de San Giorgio Maggiore.
Kenmerken van de meesters decoratieve stijl, zoals de zacht gemodelleerde ronde gezichten en de vloeiende contouren van zijn figuren en draperieën plaatsen de verluchter onder de volgelingen van de Lombardijnse schilder en verluchter Michelino da Besozzo. Zijn identificatie als Ambrogio da Cermenate of als Jacopino Cietario, twee van deze met naam gekende volgelingen, kan echter niet bewezen worden.
De Meester van het Franciscaner Breviarium had klaarblijkelijk toegang tot de ontwerpen van Giovannino dei Grassi en Belbello da Pavia aangezien hij veel van hun motieven herhaalde, met name de extravagante architecturaal geconstrueerde initialen.
Opvallend is zijn ongebruikelijke en subtiele gebruik van het monochroom: zwart met goud, lichtbruin met wit of lichtblauw, paarse en groene kleuren. Indien hij zijn volledige palet gebruikte waren de resultaten spectaculair, met name in de briljante, gloeiende kleuren van zijn vloeiende draperieën opgehoogd met goudtoetsen.
De stijl van de Meester van het Franciscaner Breviarium is karakteristiek voor de kleurrijke en charmante verluchting vervaardigd in en rond Milaan in de eerste zestig jaren van de 15e eeuw.
Catalogus
Amsterdam, veiling Mensing–Muller
Veiling 5 April 1935, lot 19 antifonarium, Italië, ca 1440-1460
Berlijn, Kupferstichkabinett
min 1234 en 6694 fragmenten uit koorboeken, Bologna, ca 1440-1460
Bologna, Biblioteca Universitaria
Ms 337 2-delig breviarium, Bologna, ca 1446
Cesena, Biblioteca Malatestiana
Ms Bessarion 3, Ferrara, ca 1455-1460, verluchting door de Derde Bessarion Meester en de Meester van het Franciscaner Breviarium
literatuur:
- Palladino 2003, p. 83
Ithaca, New York, Cornell University Library
Ms. B 50 graduaal, Bologna, ca 1440-1460
Londen, Christie’s
Catalogus 8 december 2016, lot 29 fragment uit een antifonarium met de Maagd in initiaal A, Lombardije, ca 1450-1460 door de Meester van het Franciscaner Breviarium
literatuur:
- Londen, Christie’s, Catalogus 8 december 2016, lot 29
Londen, Victoria and Albert Museum
Acc no 4925 fragment uit antifonarium met Sint Franciscus, Lombardije, ca 1450 Meester van het Franciscaner Breviarium
New Haven, Yale University Art Gallery
Nr. 1954.7.6b fragment uit een antifonarium met een bisschop in een initiaal D, Lombardije, ca 1450-1460, mogelijk verlucht door de Meester van het Franciscaner Breviarium
literatuur:
- Palladino 2003, nr. 57
New York, Metropolitan Museum of Art
Ms 1912.56.2 Fragment uit een antifonarium met de Maagd en het Kind in een initiaal S, Lombardije, ca 1440-1460 door de Meester van het Franciscaner Breviarium
Parijs, Mus. Marmottan
Nr. 27 fragment uit koorboek, Bologna, ca 1440- 1460
Parma, Biblioteca Palatina
Ms. 6 breviarium, Bologna, ca 1440-1460
Rotthalmünster, Antiquariat Heribert Tenschert
Catalogus Leuchtendes Mittelalter I-1989, nr. 24 Calvi-Missaal, Lombardije, ca 1440-1450, mogelijk verlucht door de Meester van het Franciscaner Breviarium
literatuur:
- König 1989 (1), nr. 24
Vaticaanstad, Biblioteca Apostolica Vaticana
Ms barb lat 585 psalter, Bologna, ca 1450-1455
Venetië, Fondazione Giorgio Cini
Inv 22096 los blad uit een antifonarium voor de S. Maria Annunziata te Cesena met David in een initiaal L, Ferrara, ca 1440-1460 Meester van het Franciscaner Breviarium
literatuur:
- Medica & Toniolo 2016, inv. 163
Inv 22097 los blad uit een antifonarium voor de S. Maria Annunziata te Cesena met Hemelvaart in een initiaal V, Ferrara, ca 1440-1460 Meester van het Franciscaner Breviarium
literatuur:
- Medica & Toniolo 2016, inv. 164
Inv. 22172 fragment uit koorboek met Hemelvaart in initiaal V, Bologna, ca 1440-1460
literatuur:
- Medica & Toniolo 2016, inv. 166
Inv. 22207 fragment uit koorboek met Pinksteren in initiaal S, Bologna, ca 1440-1460
literatuur:
- Medica & Toniolo 2016, inv. 165
Literatuur
- König 1989 (1), nr. 24
- Palladino 2003, p. 83, 113-114, nr. 57
- Londen, Christie’s, Catalogus 8 december 2016, lot 29
- Medica & Toniolo 2016, inv. 163-166