Parijs, Les Enluminures, BOH 188, f. 33v-34r

Pilavaine (Werkplaats)

Werkplaats van boekverluchters, actief rond 1450-1475 in Bergen (Henegouwen), als opvolger van de Werkplaats van Wauqelin. De werkplaats ontleent haar naam aan Jacquemart (of: Jacotin) Pilavaine, een schrijver en uitgever, en mogelijk zelf ook verluchter.

In de colofon van het in Brussel, Koninklijke Bibliotheek onder signatuur 9069 bewaard gebleven handschrift noemt Pilavaine zichzelf: escripvain et enlumineur demourant a Mons. Pilavaine was afkomstig uit Péronne in Vermandois en overleed in 1482. Daar waar Wauqelin in rechtstreekse dienst van de Bourgondische hertog Filips de Goede werkte, maakte Pilavaine alleen zijn eerste werk, gedateerd 1452, voor de hertog. Haast alle andere in zijn werkplaats vervaardigde handschriften dragen het wapen van de familie Croy.

Daar waar de meeste verluchtingen uit de werkplaats van Pilavaine van middelmatige kwaliteit zijn, bestaat één uitzondering, te weten een Livre des sept ages du monde, dat deels door de beroemde Simon Marmion is geschilderd. Uit de omstandigheden (zie Brussel 1959, nr. 49) dient te worden afgeleid dat Marmion zijn miniaturen in dit handschrift ter plekke, dus in Bergen (Mons), vervaardigde.

De boeken die Pilavaine afleverde zijn alle nogal groot van formaat en bevatten met name historische teksten. Zij zijn door meerdere medewerkers verlucht, waarbij de ene vlakke taferelen en houterige, expressieloze figuren schildert met stroeve drapering, terwijl de ander de nadruk legt op volume, beweging en expressie.

Een van de belangrijkste werken vervaardigd door Pilavaine zelf betreft een Franciskaner breviarium, gemaakt in opdracht van een lid van de familie Carondelet, mogelijk Jean Carondelet, een hoge ambtenaar van de Bourgondische hertogen sedert Filips de Goede.

Het rond 1460 vervaardigde handschrift bevat 13 grote miniaturen, 10 kolombrede miniaturen en 16 gehistorieerde initialen en telt 692 bladen met vele versieringen.

Bijzonder volgens König 1989 (1), nr. 36 is dat, tegen de heersende opvattingen inzake gecompliceerde werkplaatsrelaties in, al deze versieringen van een en dezelfde hand stammen, te weten Jacquemart Pilavaine.

Catalogus

Baltimore, Walters Art Gallery

Ms W 267 Buves Getijdenboek, Henegouwen, ca. 1450-60

literatuur:

  • Randall 1997, nr. 246
  • Leuven 2002, afb. 13 op p. 66

Brussel, Bibliothèque Royale

Ms 9009-9011 Arbre des batailles, Faits d’armes et de chevalerie, etc., Bergen, 1465

literatuur:

  • Wijsman 2010, p. 322-323, 410

Ms 9014 Augustinus, Cité de Dieu, dl. II (vert. door Raoul de Presles), Bergen, 1462

literatuur:

  • Smeyers 1998, p. 328, afb. 58

Ms 9043 Aegidius Romanus, Le Livre du Gouvernement des princes (Franse vertaling door Jean Wauquelin), Bergen, 1452; bevat één miniatuur: f. 2 frontispice met de presentatie van het boek aan Filips de Goede, naar het model van de door Rogier van der Weyden door de Meester van de Privilegiën van Gent en Vlaanderen geschilderde aanbiedingsscène in de Chroniques de Hainaut, voor 1452

literatuur:

  • Winkler 1925 (1978), p. 163
  • Brussel 1959, nr. 46
  • Smeyers 1998, p. 310-1

Ms 9047 Le livre des sept ages du Monde (vervaardigd in de werkplaats van  Jacquemart Pilavaine, doch voorzien  van 3 miniaturen van de hand van Simon Marmion)

literatuur:

  • Delaissé 1959, p. 152-5
  • Brussel 1959, nr. 49
  • Smeyers 1998, p. 330-1, afb. 60, 61

Ms 9069 Baudouin d’Avesnes, Chroniques Martiniennes, Bergen

literatuur:

  • Brussel 1959, nr. 48
  • Smeyers 1998, p. 328, afb. 56

Ms 9235, 9236, 9237 Christine de Pisan, Le livre de la cité des dames en Renaut de Louens, Bergen, 1470-1475 (schrift herinnert wel aan Pilavaine, versiering sluit niet meer aan bij de gewone stijl van de werkplaats)

literatuur:

  • Brussel 1959, nr. 52
  • Smeyers 1998, p. 328, afb. 59

Ms 9264 Guido delle Colonne, Histoire de Troie, Bergen, 1453

literatuur:

  • Brussel 1959, nr. 47
  • Smeyers 1998, p. 328

Ms 9331 La vie de Jesus-Christ, Bergen

literatuur:

  • Brussel 1959, nr. 50
  • Smeyers 1998, p. 328, afb. 57

Ms 15080 getijdenboek, Bergen

literatuur:

  • Brussel 1959, nr. 51

Parijs, Les Enluminures

BOH 188 getijdenboek, Mons, ca 1450-1460

literatuur:

  • site Les Enluminures (geraadpleegd 2020)

Rotthalmünster, Antiquariat Heribert Tenschert

Leuchtendes Mittelalter I, 1989, nr. 36 Carondelet Breviarium, Bergen, ca 1460

literatuur:

  • König 1989 (1), nr. 36

Literatuur

  1. Winkler 1925 (1978), p. 163
  2. Delaissé 1959, p. 152-155
  3. Brussel 1959, p. 49-52, nrs. 46-52
  4. König 1989 (1), nr. 36
  5. Randall 1997, nr. 246
  6. Smeyers 1998, p. 310, 311, 328-331, afb. 56-61
  7. Esch 2002
  8. Leuven 2002, p. 265, 266, afb. 3 op p. 265, afb. 13 op p. 66
  9. Wijsman 2010, p. 322-323, 410