Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms. fr. 2829, f. 3r (detail)

Meester van Kardinaal de Bourbon

(Master of Cardinal de Bourbon | Maître du Cardinal de Bourbon)

Direct link to:

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms lat 6067 La Geste de Rhodes

Frans boekverluchter, werkzaam rond 1480. Ontleent zijn naam aan een Vie et miracles de Monseigneur Saint Louis, vervaardigd in opdracht van kardinaal Charles de Bourbon, thans bewaard te Parijs, Bibliothèque Nationale, ms. fr. 2829. Delaunay in Chantilly 2003 stelt voor de meester te identificeren als Gérard Loef, afkomstig uit Utrecht (Art de l’enluminure nr. 40 (2012), p. 87, nt 41), maar deze identificatie wordt sedertdien in twijfel getrokken.

Er is weinig bekend over de carrière van de Meester van Kardinaal de Bourbon en deze is grotendeels gebaseerd op aannames. Van Vlaamse afkomst, werd hij begin jaren 1470 gevormd in de omgeving van de Meester van Margaretha van York in de regio Brugge. Diverse details in zijn miniaturen ontleent de Meester van Kardinaal de Bourbon Margaretha van York en diens medewerkers, in het bijzonder de Meester van de Jardin de Vertueuse Consolation en de Meester van Fitzwilliam 268.

Wellicht werkte de Meester van Kardinaal de Bourbon na zijn Brugse jaren aansluitend in Rouen (waar genoemde Gerard Loef werkzaam was en overleed kort na 1478), maar duidelijk is dat hij zich vanaf de jaren 1480 vestigde in Parijs, waar hij een groot aantal manuscripten verluchtte voor familieleden van koning Lodewijk XI.

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms. fr. 2829, f. 13v-13r

De stijl van de meester echoot kenmerken van het werk van Maître François. De rijkdom van zijn palet en gevoel voor dramatisch perspectief legt de grondslag voor een hele serie Parijse verluchters na hem, zoals de Meester van de Chronique scandaleuse en Jean Pichore.

De meester gebruikt vaak omlijstingen met gotische architectuur rond zijn miniaturen, zijn personages hebben een uitgesproken lichaamsbouw en expressief gezichten. De meester heeft een voorliefde voor details, met name kleding en een soms uitgesproken realisme, typerend voor de Vlaamse verluchting van zijn tijd.

Aan de andere kant gebruikt hij complexe enscenering die verschillende perspectieven in hetzelfde beeld combineert en de miniaturen in compartimenten opdeelt, allemaal gemarkeerd door glinsterende kleuren. Zo is zijn stijl geïnspireerd door zowel Vlaamse als Parijs verluchting. Hij is echter origineel in zijn belangrijkste werken, zoals de Vie et miracles de Monseigneur Saint Louis en La Geste de Rhodes, waarin hij zijn eigen iconografische cycli ontwikkelt.

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms latin 6067, f. 89r: Mohammed II tussen de duivels in de hel

De stijl van de Meester van Kardinaal de Bourbon werd voor het eerst door Leroquais 1935 bestudeerd in een monografie gewijd aan een van zijn getijdenboeken, destijds bewaard in de Siraudin-collectie. Plummer 1982 brengt drie andere handschriften in verband met dit Siraudin getijdenboek, waaronder eentje bewaard in de Pierpont Morgan Library in New York. Het is Avril 1990 die hem uiteindelijk zijn noodnaam geeft, en hij voegt een drietal getijdenboeken toe aan het op dat moment nog bescheiden corpus van de verluchter. In Avril & Reynaud 1993 volgen nog twee manuscripten. Ook Delauynay 2000 en 2014, Fouquet-Réhault 2010 en Bonicoli 2015 voegen werken van onze meester toe.

In totaal worden thans (2021) minimaal zestien getijdenboeken en tien andere handschriften geheel of gedeeltelijk aan de Meester van Kardinaal de Bourbon toegeschreven.

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms. fr. 2829, f. 98r

Catalogus

Autun, Bibliothèque municipale

Ms 191 getijdenboek, Parijs, ca 1480-1500 verluchting door Meester van de Chronique Scandaleuse: eerste 4 miniaturen; Meester van Kardinaal de Bourbon: laatste 2 miniaturen

Caen, Bibliothèque municipale

Ms 12 getijdenboek van Pierre Vercey, Parijs, ca 1482-1500 verluchting door Meester van Kardinaal de Bourbon

Caen, Bibliothèque municipale, Ms 12 getijdenboek van Pierre Vercey, f. 94v

Chantilly, Musée Condé

Ms 566 Estrif de Fortune, Parijs, ca 1484-1496 verluchting door Meester van Kardinaal de Bourbon

literatuur:

  • New York, Christie’s, Catalogus 23 april 2012, in lot 12

Ms 1061 De Bello Judaico, Parijs, ca 1484-1496 verluchting door Meester van Kardinaal de Bourbon

literatuur:

  • New York, Christie’s, Catalogus 23 april 2012, in lot 12

Grenoble, Bibliothèque Municipale

Ms 1010 getijdenboek, Parijs, ca 1490 verluchting door Meester van Kardinaal de Bourbon

Grenoble, Bibliothèque Municipale, Ms 1010, f. 141r: Job

literatuur:

Leeds, University Library

Ms Brotherton 5 getijdenboek, Parijs, ca 1484-1496 verluchting door Meester van Kardinaal de Bourbon

literatuur:

  • New York, Christie’s, Catalogus 23 april 2012, in lot 12

Malibu, J. Paul Getty Museum

Ms 109 Poncher Getijdenboek, Parijs, ca 1500 verluchting door de Meester van de Chronique scandaleuse: f. 16r, 45v, 64r, 90v, 93r, 95v, 130v, 137r, 156r: Denise Poncher before a vision of Death; Jean Pichore: f. 194r, 242r; de Meester van Kardinaal de Bourbon: f. 60v, 79r, 99v, 100v, 101v, 102r, 107r, 108r, 109r, 109v, 114r, 115r, 116r, 116v, 121r, 122r, 123r, 123v, 128v, 129v, 134v, 135v, 140r; de Meester van Jacques de Besançon: f. 39r, 55v, 203v, 205v, 206r, 206v, 207r, 207v, 208r, 208v, 209r, 209v, 211r, 212v, 213r, 214r, 214v, 215r, 215v, 216v, 217r, 218r, 218v, 226v

Malibu, J. Paul Getty Museum, Ms. 109, f. 60v: Bespotting – Mocking of Christ door Meester van de Kardinaal de Bourbon (detail)

literatuur:

  • Morrison 2014

New York, Christie’s

Catalogus 19 mei 1995 Lot 95 Boccaccio, Des cas des nobles hommes et femmes, ca 1470 verluchting door Werkplaats van Meester François en Meester van Kardinaal de Bourbon: f. 67r, 136v, 184r

literatuur:

  • New York, Christie’s, Catalogus 19 mei 1995, lot 95

Catalogus 23 april 2021 (Rosenberg), lot 12 Getijdenboek van François Le Clerc, Parijs, ca 1480-1500 verluchting door Meester van Kardinaal de Bourbon

New York, Christie’s, Catalogus 23 april 2012, lot 12

literatuur:

  • New York, Christie’s, Catalogus 23 april 2012, lot 12

New York, Pierpont Morgan Library

Ms M 347 getijdenboek, Parijs, ca 1480-1490 verluchting door Meester van Kardinaal de Bourbon

literatuur:

  • Plummer 1982, nr. 96

Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal

Ms 5207 Douze Périls d’enfer, Parijs, ca 1484-1496 verluchting door Meester van Kardinaal de Bourbon

Parijs, Bibliothèque de l’Arsenal, Ms 5207, f. 4r

literatuur:

  • New York, Christie’s, Catalogus 23 april 2012, in lot 12

Parijs, Bibliothèque Nationale

Ms fr 2692 Le livre des tournois du roi René, Parijs, ca 1489 Meester van Kardinaal de Bourbon: frontispice; Meester van de Vlaamse Boëthius: overige 30 miniaturen

literatuur:

  • Schandel & Hans-Collas 2009, p. 288-290

Ms fr 2829 Vie et miracles de Monseigneur Saint Louis, Parijs (?), ca 1480-1482

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms. fr. 2829, f. 7r

literatuur:

  • Avril & Reynaud 1993, nr. 148
  • Walther 2001, p. 384-5

Ms lat 1382 getijdenboek, Parijs, ca 1484-1496 verluchting door Meester van Kardinaal de Bourbon

literatuur:

  • New York, Christie’s, Catalogus 23 april 2012, in lot 12

Ms lat 6067 La Geste de Rhodes; Caoursin, Memoires des choses remarquables advenues à Rhodes pendant le siege premier d’icelle, souz Mahomet II, empereur des Turcs, avec une chronologie turquesque en laquelle est sommairement representée la guerre de ses successeurs Baiazeht et Zizimir frères,… par Guillaume CAOURSIN, Flamandt, chancellier de l’Ordre de St Jean de Hierusalem ou de Rhodes; de la traduction de G. P. P. b[aron] DU R[YAN], gentilhomme bourbonois, à Monseigneur le duc de Nevers et de Rethelois, Charles de Gonzague, Parijs, ca 1483

Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms. lat. 6067, f. 3r (detail) door Meester van Kardinaal de Bourbon

literatuur:

  • Art de l’enluminure nr. 40 (2012), p. 60-87
Parijs, Bibliothèque Nationale, Ms. fr. 2829, f. 76v

Priveverzameling

Siraudin Getijdenboek, Parijs, ca 1480-1500 verluchting door de Meester van Kardinaal de Bourbon

literatuur:

  • Leroquais 1935

Literatuur

  1. Leroquais 1935
  2. Plummer 1982, nr. 96
  3. Avril & Reynaud 1993, p. 255, 270,-274, nrs. 148, 149
  4. Delaunay 2000
  5. Walther 2001, p. 384, 385
  6. Chantilly 2003, p. 73
  7. Schandel & Hans-Collas 2009, p. 288-290
  8. Fouquet-Réhault 2010
  9. Art de l’enluminure nr. 40 (2012), p. 60-87
  10. New York, Christie’s, Catalogus 23 april 2012, lot 12
  11. Delaunay 2014
  12. Morrison 2014
  13. Bonicoli 2015