New York, Pierpont Morgan Library, PML 21195, frontispice door Girolamo da Cremona (detail)

Girolamo da Cremona

Italiaans boekverluchter, geboren ca. 1430 in Cremona. Bracht zijn leertijd door in Padua (Vasari noemt hem Girolamo Padovano) en arriveert in 1468 in Siena, waar hij samen met Liberale da Verona werkt aan gradualen en antifonaren voor de Dom van Siena. In 1474 verlaat hij Siena en trekt naar Florence en later Venetië. Overleden voor 1483. Girolamo was ook werkzaam als paneelschilder.

Girolamo da Cremona was waarschijnlijk ook betrokken bij de verluchting van de fameuze bijbel van Borso d’Este (hoofdverluchter: Taddeo Crivelli, zie verder daar). Volgens bewaard gebleven rekeningen heeft de verluchter Marco di Giovanni dell’Avogaro een aantal verluchtingen van deze bijbel vervaardigd, die echter een zo grote gelijkenis vertonen met het werk van Girolamo da Cremona dat ze thans als van diens hand worden beschouwd.

Girolamo da Cremona voorzag een aantal incunabelen van titelpagina’s of frontispices van zijn hand, waaronder een voor Peter Ugelheimer vervaardigd exemplaar van Petrus de Abano’s Expositio problematum Aristoteles cum textu, gedrukt in Venetië door Johannes Herbort de Seligenstadt in 1482. Dit incunabel (samen met een tweetal andere vormende een te Den Haag, Koninklijke Bibliotheek, inc. 169 D 1, 2 en 3 bewaard gebleven ensemble) opent met een prachtige dubbelpagina verluchting, waarvan de miniatuur rechts (f. 2r) van de hand van Girolamo is terwijl de miniatuur links (f. 1v) wordt toegeschreven aan de anonieme Meester van de Pico Plinius.

Voor dezelfde Peter Ugelheimer, de uit Frankfurt afkomstige zakenpartner/investeerder van de succesvolle Venetiaanse drukker Nicolaus Jenson (ca 1435-1480) werd tevens een set van vier incunabelen, deels verlucht door Girolamo da Cremona, op het gebied van canoniek en civiel recht vervaardigd, mogelijk als tegenprestatie voor diens investeringen in de nieuwe druktechnieken van Jenson.

Deze vierdelige set vormt zonder twijfel de meest uitbundig versierde serie Italiaanse incunabelen (Gotha, Landesbibliothek, Mon. Typ. 1477, 2 (12), 1477, 2 (13), 1479, 2 (4) en 1481, 2 (10). De andere bij deze onderneming betrokken verluchters zijn Benedetto Bordone en de Meester van de Zeven Deugden.

De beide volumes van de Opera van Aristoteles, thans New York, Pierpont Morgan Library, PML 21194 en 21195, werden vroeger toegeschreven aan de anonieme Meester van de Morgan Aristoteles, welke meester thans vereenzelvigd wordt met Girolamo da Cremona (zie o.a. Armstrong 1981, p. 33, 34, 85 nt 6 en 86 nt 13). Overigens wees reeds Berenson 1907, p. 240 Girolamo aan als de verluchter van deze incunabels.

Girolamo da Cremona is tenslotte mogelijk ook de verluchter van het beroemde portret van Jacopo Marcello, zie verder onder: Andrea Mantegna.

Malibu, J. Paul Getty Museum, ms 55 (los blad): Nederdaling van de Heilige Geest

Catalogus

Den Haag, Koninklijke Bibliotheek

Inc. 169 D 2 Pietro d’Abano, Expositio problematum Aristoteles cum textu, verlucht in Venetië ca 1482 door Girolamo da Cremona (f. 2r) en de Meester van de Pico Plinius (f. 1v), gedrukt in Venetië in 1482 door Johannes Herbort de Seligenstadt

literatuur:

  • Den Haag 1980, nr. 60
  • Van Thienen 1983, nr. 3604
  • London-New York 1994-1995, nr. 99
  • Padua 1999, nr. 150

Florence, Biblioteca Nazionale

Br 52 pseudo-lull, Alchemistische verhandelingen

literatuur:

  • Alexander 1977, nrs. 11-12

Gotha, Landesbibliothek

Mon Typ 1477, 2 (12) Gratianus, Decretum, gedrukt in Venetië door Nicolaus Jenson in 1477, verlucht ca 1477 te Venetië of Padua door Girolamo da Cremona (f. 2r), de Meester van de Zeven Deugden (f. 1v) en Benedetto Bordone

literatuur:

  • London-New York 1994-1995, nr. 96 als Girolamo da Cremona (f. 2r) en de Meester van de Zeven Deugden (f. 1v)
  • Padua 1999, nr. 145 als Girolamo da Cremona, de Meester van de Zeven Deugden en Benedetto Bordone

Voor verdere literatuur zie onder: Meester van de Zeven Deugden

Londen, Society of Antiquaries of London

Ms 450 graduaal, Padua, ca 1460-1470, verluchting door Girolamo da Cremona en medewerkers: f. 1r-33r) en verluchter nauw verwant met Franco dei Russi (f. 33v-61v)

literatuur:

  • Mariani Canova 1984
  • London-New York 1994-1995, nr. 123

Londen, Sotheby’s

Catalogus  december 2008, Lot 14a. Los blad uit handschrift met de Kruisiging, 102mm x70mm, Ferrara of Padua, ca 1460

literatuur:

  • Sotheby’s 3 december 2008, lot 14a

Noot schrijver: miniatuur vertoont gelijkenis met de later gedateerde Kruisafneming in New York, Robert Lehman Collection; wellicht (toch) uit hetzelfde missaal afkomstig?

Londen, Victoria and Albert Museum

Ms 817-1894 fragment met het dispuut van Santa Giustina van Padua, Padua (?), ca 1460-1470 (?), verluchting met signatuur door Girolamo da Cremona

literatuur:

  • London-New York 1994-1995, p. 30, 232

Malibu, J. Paul Getty Museum

Ms 55 losse miniatuur met de Nederdaling van de Heilige Geest (Pentecost), Mantua, ca 1460-70

Mantua, Archivio Storico Diocesano, Capitolo della Cattedrale

Missaal van Barbara van Brandenburg, Lombardije, ca 1442-1462, verluchting door Belbello da Pavia, Girolamo da Cremona en een derde anoniem verluchter

literatuur:

  • Ferrara 1998, nr. 13

Modena, Biblioteca Estense

Ms lat 422/423 (= V.G. 12/13) Bijbel van Borso d’Este, Ferrara of Modena, ca 1455-1461, verluchting door Taddeo Crivelli, Franco dei Russi, Giorgio d’Alemagna, Girolamo da Cremona, Guglielmo Giraldi en Marco di Giovanni dell’Avogaro

literatuur:

  • Alexander 1977, nrs. 19-20
  • Italian Libraries 1997, p. 186-7
  • Walther 2001, p. 332-5

New York, Metropolitan Museum of Art, (voorheen) the Robert Lehman Collection

Ms 1949.7.8 los blad uit een missaal met de Kruisafneming, ca 1475-1476

literatuur:

  • bron: internet

New York, Pierpont Morgan Library

PML 310 Sint Augustinus, De civitate Dei, verlucht in Venetië, ca 1475 door Girolamo da Cremona, gedrukt in Venetië door Nicolaus Jenson op 2 oktober 1475

literatuur:

  • New York 1939, nr. 241
  • Thurston & Bühler 1939, nr. 760
  • Mariani Canova 1969, p. 62, 120, 153
  • London-New York 1994-1995, nr. 93

PML 21194 (voorheen: E.14.A) Aristoteles, Operea en Porphyrios, Liber quinque praedicabilium (vol. 1), Venetië, 1483 verluchting door hetzij Girolamo da Cremona hetzij Jacometto Veneziano en werkplaats

New York, Pierpont Morgan Library, PML 21194, frontispice door Girolamo da Cremona

literatuur:

  • Berenson 1907, p. 240
  • New York 1939, nr. 242
  • New York 1957, nr. 48
  • Mariani Canova 1969, p. 62-4, 120-1, 154
  • Alexander 1977, nrs. 17-18
  • New York 1984, nr. 37
  • London-New York 1994-1995, nr. 101 als Girolamo da Cremona en assistenten
  • Walther 2001, p. 386-9

PML 21195 (voorheen: E.2.78B) Aristoteles, Operea en Porphyrios, Liber quinque praedicabilium (vol. 2), Venetië, 1483 verluchting door  hetzij Girolama da Cremona hetzij Jacometto Veneziano en werkplaats,  Antonio Maria da Villafora en Benedetto Bordone

New York, Pierpont Morgan Library, PML 21195, frontispice door Girolamo da Cremona

literatuur:

  • Berenson 1907, p. 240
  • New York 1939, nr. 242
  • New York 1957, nr. 48
  • Mariani Canova 1969, p. 62-4, 120-1, 154
  • Alexander 1977, nrs. 17-18
  • New York 1984, nr. 37
  • London-New York 1994-1995, nr. 101 als Girolamo da Cremona, Antonio Maria da Villafora en Benedetto Bordone
  • Walther 2001, p. 386-9

PML 77565 Plutarchus, Vitae virorum illustrium (vol. II, Vol. I = Parijs, Bibliothèque Nationale, Res vélins 700), verlucht in Venetië, ca 1478 door Girolamo da Cremona, gedrukt in Venetië door Nicolaus Jenson op 2 januari 1478

literatuur:

  • Parijs 1984, nr. 36
  • Armstrong 1986, p. 87-8
  • London-New York 1994-1995, nr. 95

Parijs, Bibliothèque Nationale

Res vélins 700 Plutarchus, Vitae virorum illustrium (vol. I, Vol. II = New York, Pierpont Morgan Library, PML 77565), verlucht in Venetië, ca 1478 door Girolamo da Cremona, gedrukt in Venetië door Nicolaus Jenson op 2 januari 1478

literatuur:

  • Parijs 1926, nr. 377
  • Parijs 1935, nr. 2346
  • Parijs 1950, nr. 230
  • Mariani Canova 1969, p. 64, 154
  • Parijs 1984, nr. 117
  • Armstrong 1986, p. 88-95
  • London-New York 1994-1995, nr. 94

Ravenna, Biblioteca Classense

Ms 450 Francesco Alvarotti, Consilia et allegationes, Venetië, ca 1477-1478

literatuur:

  • Mariani Canova 1988 (2), p. 52-4
  • Italian Libraries 1997, p. 208-9
  • Padua 1999, nr. 144

Siena, Biblioteca Piccolomini

Cod 1 a c, Siena, ca 1468-1474

Cod 10 l c, Siena, ca 1468-1474

Graduaal 16-1, Siena, ca 1468-1474

Graduaal 19.4, Siena, ca 1468-1474

Graduaal 18.3, Siena, ca 1468-1474 verluchting door Girolamo da Cremona en Liberale da Verona

Graduaal 22-7, Siena, ca 1468-1474 verluchting door Girolamo da Cremona en Liberale da Verona

Graduaal 23-8, Siena, ca 1468-1474 verluchting door Girolamo da Cremona en Liberale da Verona

Graduaal 28-12, Siena, ca 1468-1474 verluchting door Girolamo da Cremona en Liberale da Verona

Literatuur

  1. Milanesi 1846-1857, p. 181
  2. Berenson 1907, p. 240
  3. D’ Ancona 1925, p. 57
  4. Parijs 1926, nr. 377
  5. Parijs 1935, nr. 2346
  6. New York 1939, nrs. 241, 242
  7. Thurston & Bühler 1939, nr. 760
  8. Parijs 1950, nr. 230
  9. Salmi 1955, p. 54, 55, 57, 59, 65, 67, kl. Pl. LXIII
  10. New York 1957, nr. 48
  11. Mariani Canova 1969, p. 62, 63, 64, 120, 121, 153, 154
  12. Alexander 1977, nrs. 11-12, 17-18, 19-20, 22
  13. Den Haag 1980, nr. 60
  14. Armstrong 1981, p. 32-49
  15. Van Thienen 1983, nr. 3604
  16. Parijs 1984, nrs. 36, 117
  17. New York 1984, nr. 37
  18. Mariani Canova 1984
  19. Armstrong 1986, p. 88-95
  20. Bologna 1988, p. 147, 187
  21. Mariani Canova 1988 (2), p. 47-49, 52-54
  22. Carli 1991, p. 25-35 + kleurplaten XX-XXXI
  23. London-New York 1994-1995, nrs. 93, 94, 95, 96, 99, 101, 123, p. 28-31, 227, 232
  24. Italian Libraries 1997, p. 186-187, 194,  208-209
  25. The J. Paul Getty Museum and its collections 1997, p. 221 (afbeelding)
  26. Ferrara 1998, nr. 13
  27. Padua 1999, nrs. 144, 145, 150
  28. Walther 2001, p. 332-335, 386-389
  29. Sotheby’s 3 december 2008, lot 14a
  • Bradley 1887-1889
  • Thieme-Becker 1907-1950
  • D’Ancona & Aeschlimann 1949, p. 94-5